2023 жылдың қаңтар айынан бастап барлық қазақстандыққа еңбек өтіліне қарамастан бюджет есебінен төленетін базалық зейнетақы мөлшерін есептеуге қатысты түбегейлі өзгерістер күшіне енді.
Жаңа есептеу ережелері зейнеткерлердің әртүрлі санаттарына бес жылда зейнетақының базалық мөлшерлемесінің соңғы мөлшеріне қалай әсер ететінін қарастырайық.
Еске сала кетсек, зейнетақы үш төлемнен тұрады: базалық, ынтымақты және БЖЗҚ аударымдары. Осы материалға арқау болған базалық зейнетақы – зейнеткер алатын соманың бір бөлігі ғана.
№1. Жалпы еңбек өтілі 0 жылдан 10 жылға дейін болса
Азаматтардың осы санаты үшін зейнетақының базалық бөлігі схема бойынша жыл сайын өседі:
- 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап – ең төмен күнкөріс деңгейінің 60 пайызы. Қазіргі көрсеткіш 40 567 теңге болса, онда базалық зейнетақы 24 341 теңгені құрайды;
- 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап – ең төмен күнкөріс деңгейінің 65 пайызы. Ең төмен күнкөріс деңгейінің көлемі жыл сайын өзгеріп отырады, сондықтан алдағы жылдарда базалық мөлшерлеменің қанша теңге болатынын есептеу мүмкін емес;
- 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап 2027 жылғы 1 қаңтарға дейін және одан әрі – ең төмен күнкөріс деңгейінің 70 пайызы.
Осылайша, 2023 жылдан бастап осы санат үшін зейнетақының базалық бөлігі жыл сайынғы ең төмен күнкөріс деңгейі мен пайыздық мөлшерлеменің өсуімен артады.
№2. Жалпы еңбек өтілі 10 жылдан асса
Қазақстандықтардың бұл санаты үшін орташа айлық табыстың мөлшері емес, жалпы еңбек өтілінің мөлшері ғана есептеледі. Жұмыс өтілі 10 жылдан асқанда әрбір жыл үшін төлем мөлшері 2 пайызға ұлғаяды.
2023 жылға дейін Қазақстанда зейнетақының базалық бөлігі шектеліп келді, яғни ең төмен күнкөріс деңгейінің 100 пайызынан аспауы керек еді. Енді 2024 жылдан бастап оның мөлшері кезең-кезеңімен 120%-ға дейін көтеріледі.
Базалық зейнетақы мөлшері қалай есептелетінін нақты мысалмен көрсетеміз. Азаматша А.-ның 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін – 12 жылдық, 1998 жылғы 1 қаңтардан кейін 21 жылдық еңбек өтілі бар.
Осылайша, оның еңбек өтілі 33 жылды құрайды.
А. үміт ете алатын ең төмен күнкөріс деңгейінің пайыздық мөлшерлемесін анықтаймыз:
33 (жалпы өтіл) – 10 (өтіл мөлшері) = 23
23 х 2% = 46%
Жалпы пайыздық мөлшерлемені есептеу үшін 46% мөлшерді аламыз.
Одан әрі базалық зейнетақыны әр жылға қайта есептеу схемасын А. мысалында көрсетеміз.
Сәйкесінше, 60% + 46% =106%.
2023 жыл. Еңбек өтілі 0 жылдан 10 жылға дейін – 60%, әрбір толық жыл үшін 2%-ға артады, бірақ ең төмен күнкөріс деңгейінің 100%-ынан аспауға тиіс.
Тиісінше, 60% + 46% =106%.
Заңнамалық шектеулерге байланысты 2023 жылы А. зейнетақысының базалық бөлігі ең төмен күнкөріс деңгейінің 106 пайызын емес, 100%-ын – 40 567 теңгені құрайды.
2024 жыл. Еңбек өтілі 0 жылдан 10 жылға дейін – ең төмен күнкөріс деңгейінің 65%-ы, 10 жылдан көп болса – 105%-дан көп емес.
Тиісінше, пайыздық мөлшерлеме 65% + 46% = 111% құрайды.
Шектеулерге байланысты (105%-дан асып кетпеу) А. зейнетақысының базалық бөлігі ең төмен күнкөріс деңгейінің 100 пайызынан 105 пайызына дейін артады.
2025 жыл. Еңбек өтілі 0 жылдан 10 жылға дейін – ең төмен күнкөріс деңгейінің 70%-ы, 10 жылдан көп болса – 110%-дан көп емес.
Қайта есептейік:
70% + 46% = 116%
Шектеулерге байланысты (110%-дан асып кетпеу) А. зейнетақысының базалық бөлігі ең төмен күнкөріс деңгейінің 105 пайызынан 110 пайызына дейін артады.
2026 жыл. Еңбек өтілі 0 жылдан 10 жылға дейін – ең төмен күнкөріс деңгейінің 70%-ы, 10 жылдан көп болса – 118%.
Тағы да қайта есептейміз:
70% + 46% = 116%
Сәйкесінше, А. зейнетақысының базалық бөлігі ең төмен күнкөріс деңгейінің 110%-ынан 116%-ға дейін өседі. Бұл оның жалпы еңбек өтілінің мөлшерімен бірдей.
2027 жыл. Еңбек өтілі 0 жылдан 10 жылға дейін – ең төмен күнкөріс деңгейінің 70%-ы, 10 жылдан көп болса – 120%.
Бұл мысалда А. зейнетақысының базалық бөлігінің мөлшері 2026 жылы ең жоғары деңгейге, яғни ең төмен күнкөріс деңгейінің 116 пайызына жетіп отыр. Сондықтан 2027 жылы оған және осыған ұқсас еңбек өтілі бар зейнеткерлердің зейнетақысы тек ең төмен күнкөріс деңгейіне қарай қайта есептеледі.
Жалпы еңбек өтілі 35 жыл және одан да көп болса екі көрсеткіш арқылы қайта есептеледі: ең төмен күнкөріс деңгейінің өзгерген мөлшері және пайыздық мөлшерлеменің мөлшері – 120%.
Зейнетке енді шыққан және бұрыннан зейнетақы алып жүрген зейнеткерлердің зейнетақысының базалық бөлігі жыл сайын қайта есептеледі. Төлем зейнетақының басқа құрамдас бөліктері, яғни ынтымақты (жасына қарай зейнетақы) және БЖЗҚ-дан төленетін төлемдердің мөлшеріне қарамастан барлық санаттарға беріледі. Бұл мүгедектігі бойынша зейнетақы алушыларға және/немесе ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін төлемдерге де қатысты.
