Психоанализ бойынша қай тұлға типіне жатасыз?

Америкалық психоаналитик Нэнси Мак-Вильямс жаны ауыратын және әртүрлі терең психикалық ауытқуы бар адамдарға жақсы ем жүргізу үшін 8 тұлға типін ойлап шығарған. Оның айтуынша, адамның белгілі бір тұлға типіне жатуына әсер ететін бірнеше фактор бар: генетикалық, әлеуметтік, отбасылық жағдай, ата-ананың қандай адамдар екені, еркін таңдау жасай білу қабілеті және стимул мен қалыптасқан жағдайға бала күнінде қалай жауап бергені. Сондай-ақ, бір адамда бірнеше типтің элементтері кездесуі мүмкін. Осы орайда әрқайсысына берілген сипаттамаға қарай өз тұлға типіңізді анықтап көруді ұсынамыз. 

1. Антиқоғам типі

Басты белгілері:

• дүниеге келген сәттен бойында агрессия өте көп;
• қатты ашуланады;
• конфликт кезінде ішіндегісінің барлығын бірден шығарып, сезімін тізгіндей алмайды;
• әлсіздік, өзгені көреалмаушылық секілді сезімін барынша жасырады;
• жауапкершіліктің не екенін білмейді;
• эмоциялық интеллект төмен;
• эмпатия жоқ, өзінің не сезініп тұрғанын айта алмайды;
• бауыр басу секілді сезімдерге қабілетсіз;

Қорғану тәсілдері:

• ығыстыру;
• проекция.

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Антиқоғам типіне келетін адамдардың балалық шағы тұрақсыздық, хаос және қатаң тәртіптен құралады. Көп жағдайда анасы моральдық және физикалық жағынан әлсіз, ұзақ уақытта депрессияда жүрген, мазохист адам. Ал әкелері бірден ашуға бой алдыратын, садист және тұрақсыз жандар болып келеді. Отбасында ішімдік пен есірткіге құмартқан адамдар бар. Сондай-ақ антиқоғам типтегі адамдар бала күнінде жиі көшіп-қонып, жақындарынан айырылғандар. Мұндай адамдар өмірінің басым бөлігін "менің қолымнан бәрі келеді" деген ойдың жетегінде өткізеді.

Психопат адамдар өзінің қарапайым эмоцияларды сезіне алатынын мойындамайды. Өйткені олар үшін мұның барлығы әлсіздік пен кемшілік іспетті. Басына түскен оқиғасын тыңдап отырсаңыз, оларға балалық шағында эмоциясын басқаруға ешкім көмектеспеген. Әдетте адамдар сөзді өзінің ішкі жай-күйін көрсетуге пайдаланса, психопаттар манипуляция жасау үшін қолданады. Клиникалық бақылаулар олардың отбасында тілді өзге адамды басқару үшін ғана қолданғанын көрсетеді. 

Психопатия ата-анадан балаға берілуі мүмкін. Бала әке-шешесінің қорғаныс механизмдерін қайталайды. 

Көбіне ер адамдар осы типке жатады. 

2. Нарцисс типі

Басты белгілері:

• өзіне беретін бағасы тұрақсыз, іштей әр нәрсеге күмәнданады;
• басқаларды сынап-мінегенді жақсы көреді;
• өзінің төмен жағдайы үшін қатты ұялады, іштей "мен бұл ортаға сай емеспін" деп қатты қорқады;
• сын көтере алмайды, әсіресе басқа адамдардың көзінше айтылса;
• бірде өзін тым кереметпін, енді бірде тым күштімін деп ойлайды;
• ішінде ұят, көреалмаушылық, ұсқынсыздық немесе керісінше өзін керемет деп сезіну, басқалардан жиіркену, өзін жоғары сынау секілді сезімдер араласып жатады;
• перфекционист және максималист;
• ипохондрия, денсаулығына қатты қарайды, өліп қаламын деп қорқады. 

Қорғану тәсілдері:

• идеализация-құнсыздандыру;
• ығыстыру.

Оқи отырыңыз: Адам түнде неге жиі оянады және бұған қанттың не қатысы бар

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Әке-анасы мен басқа туғандары тым қатты жақсы көріп, барынша еркелетіп өсірген адамдар нарцисс болады. Алайда бұл баланы жай ғана өмірге келгені үшін емес, белгілі бір "міндетті" атқарғаны үшін жақсы көреді. Шынайы болмысы үшін емес, жасанды образы үшін. Мысалы, әке-шешесі балам үлкен жетістіктерге жетіп, әлемді мойындатуы керек немесе мектепті алтын белгіге тәмамдауы керек деп ойлайды. Іштей нарцисс бала ішімдегі шынайы болмысымды көрсетсем, жақындарым менен теріс айналатын болады деп қорқады. Осының барлығы жалған "меннің" қалыптасуына алып келеді. 

Нарцисс балаларға әке-анасы үнемі не істесе де, баға беріп отырады. Осылайша ата-ана өзінің "төмен бағасын" баласы арқылы көтеріп алуға тырысады, ал кішкене ағаттық жасаса, аямай сынап-мінейді.  

3. Шизоид тип

Басты белгілері:

• секемшіл, стимуляциядан қашады;
• интроверт;
• қиялында жасап алған әлемде өмір сүреді;
• өзінің жабық адам болғанына қарамастан, айналасындағылардың өміріне асқан қызығушылық танытады;
• айналасындағылармен жақындасу, дистанция сақтауға қатысты қиындықтары бар;
• адамдар бәрібір жанға жара салады деп ойлағандықтан, көбінесе бәрінен алшақ жүруді жөн көреді;
• шығармашылық қабілеті жоғары;
• қатты жақындасқысы келеді, бірақ екінші адам өзін "жұтып жібереді" деп қорқады;
• иммунитеті өте төмен.

Қорғану тәсілдері:

• қиял әлемінде өмір сүру;
• проекция.

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Әке-анасы жеке шекарасын бұзып, өміріне қатты араласатын, асқан қамқорлық танытатын балалар шизоид болып келеді. Көп жағдайда ұл балалар махаббаты асып-тасып тұрған анасынан зиян шегеді. Әдебиеттерден көптеген мысал табуға болады. Клиникалық зерттеулер шизоид ер адамдардың анасы шекара бұзатын, ал әкесі өте сыншыл болып келетінін көрсетеді. Осылайша бала өзін қауқарсызбын деп ойлап өседі. 

4. Параноидалды тип

Басты белгілері:

• күмәншіл, адамдарға сенбейді;
• әзіл-қалжың түсінбейді;
• эгоцентризм басым, айналасындағылардың барлығы өзі туралы ғана айтады деп ойлайды;
• өзімен "жыныстас" адамдарға жақынырақ болғандықтан, өзін гомосексуалмын деп ойлайды;
• өзін жападан жалғыз қалғандай сезінеді;
• достары жоқ, тек біреуге қарсы әрекет ету үшін достасады;
• ашу, ыза, кек, жек көру секілді сезімдерден бөлек ұят, кінә, көреалмаушылық секілді сезімдерден зиян шегеді. Өзінің осы сезімдерін басқаларға проекция жасайды: "Мені көре алмағандықтан жек көреді" деп ойлайды;
• қай кезде ойланып, қай кезде әрекетке көшу керегін білмейді;
• өте қызғаншақ, сүйіктісін үнемі тексереді;
• бұлшық еттері құрысып тұрады;
• демалудың не екенін білмейді;
• адамдарды жазалап, сынағанды жақсы көреді;
• ұнамайтын нәрсесін бірден көрсетеді;
• өмірі арпалыстан тұрады;
• агрессия шақырады;
• психопат типтегі адамдарға ұқсайды. Басты айырмашылық – параноидалды адамның сүю қабілеті бар;
• химиялық тәуелділікке бейім. 

Оқи отырыңыз: Шертпе дегеніміз не және ол қандай ауруларға ем

Қорғану тәсілдері:

• проекция;
• жоққа шығару.

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Клиникалық зерттеулер бойынша, мұндай балалар өзін қорлап, балағаттайтын отбасында өскен. Осының себебінен өзін әлсізбін деп ойлайды. Адамның параноид болуының түбінде критицизм жатыр – әкесі мен анасының қыңырлығы таусылмайды, балаға зорлық-зомбылық көрсетеді. Әдетте мұндай адамдардың әке-анасы басынан өткенін көрсетеді. Ата-ана барлығына күдікпен қарайтындықтан, бала екеуінен басқа ешкімге сенбеу керек деп ойлайды. 

Мұнымен қатар балаға қамқорлық танытатын адамның мазасыздығы мен қорқынышы да басты себептердің бірі. Мысалы, анасының жүйке жүйесінің тозғандығы соншалық, өзімен бірге су құйылған термос көтеріп жүреді. Өйткені ауызы қатты құрғап кете береді. 

5. Депрессивті және маниакалды тип

Басты белгілері:

• өзіне берер бағасы төмен;
• іштей өзін жаман адаммын деп ойлайды;
• кемшіліктерін көрсе, адамдар теріс айналып кетеді деп ойлайды;
• өзін көп жақсылыққа лайық көрмейді;
• белсенділігі төмен, тез шаршайды;
• әдеттегі дүниелерге қуана алмайды;
• тамақтану мен ұйықтауға қатысты қиындықтары бар;
• өзінің жағымсыз сезімін басқаларға емес, өзіне бағыттайды;
• сынды өзіне қатты қабылдап, сынып қалады;
• қарым-қатынаста тұрақты;
• өзін ренжіткен адамды қорғап шығады;
• бейбітшілікті жаны сүйеді.

Көп жағдайда әйелдер осы типке жатады. 

Қорғану тәсілдері:

• интроекция;
• барлығын өзіне бағыттау;
• идеализация. 

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Депрессия әке мен анадан балаға берілуі мүмкін. Әсіресе баланың алғашқы жылдарында депрессияда жүрген болса. Әдетте отбасы мүшелері жылап, жақын адамды жоқтағанды құп көрмейді. Әке мен ана баласын қорғау үшін ойлап тапқан "аңызға" сенуге шақырады. Жоғалтқан адамсыз өмірдің жақсы екенін айтып, баланың қайғыруына мүмкіндік бермейді. Бала ішкі сезімімен қалай арпалысу керегін білмей, іштей менде бірнәрсе дұрыс емес деп ойлайды. 

Анасында сепарация-индивидуализациямен қиындықтар бар. Осының себебінен бала жеке тұлға болып бөлініп шыққаны үшін өзін кінәлі сезінеді. Бұл фазада депрессивті динамика күшейе түседі. 

Маниакалды тип

Басты белгілері:

• бұл депрессияның екінші ұшы, оны жоққа шығару арқылы пайда болған;
• әлеуметтену деңгейі жоғары;
• идеализацияға жақын;
• жұмысқа тәуелді;
• жалғыз қалғанды ұнатпайды;
• эмпатия мен махаббатқа қатысты қиындықтары бар;
• шапшаң сөйлейді, ым-ишрасы көп;
•  ішкі процестері жылдам жүреді;
• әзілдесе біледі;
• аз ұйықтап, аз демалады;
• үнемі қозғалыста, бұл іштей мазасызданып тұрғанын білдіреді;
• айналасындағыларды таңғалдыру, жоғары көңіл-күйде болу, аурудан қашу арқылы өзін құрметтейді;
• тән қажеттіліктерін нашар сезінеді.

Қорғану тәсілдері:

• жоққа шығару;
• жауап беру (қашу формасында көрініс табады).

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Баланың өмірінде сепарация өте көп болған. Бауыр басқан адамдары қайтыс болған немесе белгілі бір себептермен олармен араласа алмаған. Жиі қоныс аударып, адамдармен де, тұратын жерімен де қоштасып үлгермеген. 

6. Мазохист тип

Басты белгілері:

• өзін жақсыға лайықпын деп санамайды;
• іштей өзін барлығына кінәлі сезінеді;
• үнемі әр нәрсеге шағымданып жүреді;
• өзін әрдайым жәбірленушінің орнына қояды;
• қайғырғаннан жасырын ләззат алады;
• өзін құтқаратын адамға зәру болып жүреді. 

Басты қиындықтары келесілермен байланысты:

• денсаулық: ауырғанды жақсы көреді, емделмей жүре береді;
• отбасы: психопат адамды таңдайды;
• балалары: перзенттері үшін өзін құрбандыққа шалады.

Қорғану тәсілдері:

• интроекция;
• идеализация;
• морализация;
• денесін зақымдау. 

Оқи отырыңыз: Псориаз жұға ма және оны Қазақстанда тегін емдету үшін не керек? Дерматологпен сұхбат

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Отбасында әке-ана мен баланың орны ауысып кеткен жағдайда адам осылай қиналады. Терапияда қатты қиналғанда қасында болған адамдар туралы айтады. Жалғыздықтан арылу үшін екінші тарапты өзіне жаны ашитындай қылады. 

7. Обсессивті-компульсивті тип 

Басты белгілері:

• сезімнен гөрі ой мен когнитивті процестерге көбірек мән береді;
• "Сезінбе – істе" деген девизбен өмір сүреді;
• изоляцияға жақын;
• басқаруға ұмтылады;
• таза, ұқыпты;
• барлығының уақытылы болғанын қалайды;
• топтың ішінде жұмыс істегенде жылдам шаршайды;
• жалғыз болған кезде ғана күш жинайды;
• креативке жоқ, шаблон жақсы көреді;
• тұрақты, не істейтінін алдын ала болжап айтуға болады;
• әлеуметтік рөлді тамаша сомдағанымен, отбасында керісінше болуы мүмкін. 

Қорғану тәсілдері:

• изоляция;
• рационализация және интеллектуализация;
• морализация;
• құрастырғанын жойып жібереді. 

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Мұндай балалардың әке-анасы кішкентайынан үлкен стандарттар белгілеп, баласының соған сай болғанын қалайды. Жақсылығы үшін мақтап, жамандығы үшін сынайды, кішкене балаға адам айтса нанғысыз талаптар қояды. Тіпті ойы мен қиялы дұрыс болмаса, жазалауға бейім келеді. Отбасында мораль туралы көп айтылады, көп кінәлайды. 

8. Истериялық тип

Басты белгілері:

• өте сезімтал;
• іште сезініп тұрғанының барлығын сыртқа шығарады;
• шығармашылыққа, әртістікке бейім;
• бастамашыл;
• қатты мазасызданады;
• осы мазасыздану сезімін ерекше махаббат оқиғасы немесе өзгелерден жырақтау арқылы шешкісі келеді;
• ерлер, әйелдермен әртүрлі сөйлеседі;
• мистика мен ырым-тыйымға сенеді;
• қартаюдан қатты қорқады;
• өзін алдағы қиындықтарды жеңіп келе жатқан баладай сезінеді. 

Қорғану тәсілдері:

• басып тастау;
• жыныстық қатынасқа түсу;
• регрессия.

Адамның бұл типке жатуына не себеп?

Матриархат отбасында өскен ұл балалар осы типке келеді. Яғни мұндай адамдар бойдағы ерге тән деген қасиетті жоққа шығаратын отбасында тәрбиеленеді. Бір сөзбен айтқанда: психикасы жаралы ана мен нарцисс әкенің қосылуынан истериялық типтегі адам қалыптасады. 

Оқи отырыңыз: Нанды қалай жеу керек? Диетолог кеңесі