Әлемде 8 миллиардқа жуық адам болса, шамамен 20%-ы ұйқысыздықтан зардап шегеді. Ұйқысыздық ешкімге таңсық емес. Әсіресе, коронавирус пандемиясы кезінде ұйқысы бұзылған адамдар саны артты. Informburo.kz Қазақстанның отбасылық дәрігерлер қауымдастығымен бірлесе ұйқысыздықтың пайда болу себептері мен ұзақ мерзімді салдары жайында айтады.
Ұйқысыздық дегеніміз не?
Ұйқысыздық – ұйқының бұзылуының ең көп таралған түрі, синдром. Бұл ауру емес, тек оның белгілері. Сипаты:
- ұйықтайтын уақытта көздің ілінбеуі;
- түн ортасында жиі ояна беру;
- таңертең ерте ояну (сағат дабылы соққанға дейін кемінде 30 минут бұрын).
Осының салдарынан адам күндізгі уақытта функционалдық жайсыздықты бастан кешіреді. Мысалы: шаршау, зейіннің төмендеуі немесе ашулану және агрессияның жоғарылауы.
Ұйқысыздыққа не себеп?
Ұйқысыздықтың бірнеше себебі болуы мүмкін:
- қоғамнан оқшаулану;
- депрессия немесе мазасыздық секілді басқа аурулар көріністерінің бірі;
- үнемі ұйқының қанбауы;
- ауыспалы кестемен жұмыс істеу;
- сағаттық белдеудің ауысуы;
- дәрі немесе басқа заттардың жанама әсерінің болу;
- басқа аурулардың салдары болуы мүмкін, мысалы, жүрек немесе өкпе.
Сонымен қатар, ұйқысыздықпен ауыратын адамдардың шамамен 30%-ы ұйқының обструктивті апноэсіне шалдыққан. Бұл терминді көп адам білмейді, бірақ жер бетіндегі 1 миллиардқа жуық ересек адамда болатын ауру. Дұрыс диагноз қою үшін міндетті түрде сомнолог-дәрігермен кеңесу керек. Диагноз қоюға адамның жұмыс кестесі ескеріледі және ұйқының бұзылуы көрінісі, полисомнографиялық тексеріс жүргізіледі.
Оқи отырыңыз: Ұйқысыздық, айкезбе. Ұйқының 5 кезеңінің бұзылуы ағзада қандай өзгерістерге әкеледі?
Ұйқысыздықтың ұзақ мерзімді салдары бар ма?
Ұйқысыздық өмір сапасының төмендеуімен қатар, қан қысымының жоғарылауына, жүрек-қан тамырлары ауруларына және қант диабетіне әкелуі мүмкін. Сондықтан оған бей-жай қарамаған жөн.
Коронавирустан кейін ұйқының қашуы
Пандемия кезінде ұйқысыздық себебімен дәрігер көмегіне жүгінетін науқастар саны 42-46% артты. Негізгі себептер – стресс және ұйқы режимінің өзгеруі. Күндізгі уақытта адамдар мұны байқамайды, ал төсекке жатқанда түрлі ойлар ұйықтауға кедергі келтіреді. Тіпті, адам түн ортасында бірнеше рет оянып кетеді.
Ұйқыны жақсарту үшін мамандар кеңес береді:
- үйде жұмыс істесеңіз де, әдеттегі күнделікті режимді ұстаныңыз;
- үзіліс жасап, сыртқа шығыңыз;
- ұйықтау тәртібін сақтаңыз: ұйықтар алдында жарты сағат бұрын жарықты өшіріңіз. Жарық сіздің миыңыздың табиғи мелатонинді (табиғи ұйқы циклінің бөлігі, ұйықтауға көмектесетін гормон) өндіруге жол бермейді;
- жатын бөлмеге экрандар қоймаңыз: ұялы телефоннан, планшеттен және компьютерден түсетін көк жарық денемізді сергек ұстауға және мелатонинді бөлмеуге белгі береді;
- күнделікті жаттығу жасаңыз: бұл стрессті азайтады және денеміздің қалыпты ырғағын сақтайды. Денеңіздің салқындап, баяулауына уақыт беру үшін жаттығуды ұйқыдан бірнеше сағат бұрын жасаған дұрыс.
- күндіз ұйықтамаңыз;
- сағат 19.00-ден кейін тамақ ішпеңіз;
- әсіресе кешке жаңалықтар мен әлеуметтік желілердегі әңгімені азайтыңыз;
- алкоголь немесе кофеин ішпеңіз;
- ұйқыға қарсы препараттардан абай болыңыз: рецептсіз берілетін дәрілер ұйқыңыздың шала болуына немесе таңертең ұйқыңызды аша алмауға әсер етіп, эмоционалды тәуелділікке әкелуі мүмкін
- медитация жасауды үйренуге тырысыңыз.
