Қазақстанда көміртекті егіншілікке басымдық берілмек. Ол тозған жерлерді құнарландырады

Ауыл шаруашылығы министрлігінің хабарлауынша, топырақты қалпына келтіру үшін қарқынды түрде көміртекті егіншілікті енгізеді. Осы орайда көміртекті егіншілік дегеніміз не, оның қандай пайдасы бар және бұл бастаманың қалай жүзеге асатыны туралы ауыл шаруашылығы өсімдіктерін өсіруші маман Мұрат Асанов пен Орман өсімдіктерін өсірумен айналысатын маман Жеңіс Рахатай айтып берді. 

Көміртекті егіншілік дегеніміз не?

Көміртекті егіншілік – ауыл шаруашылығы жүйесінде көміртек балансын оңтайландыратын әдістер жиынтығы. Маман Мұрат Асановтың айтуынша, бұл тәсіл негізінен көміртек sequestration (сіңіру) және эмиссияны азайту принциптеріне негізделген. Яғни өсімдіктер арқылы топыраққа көміртекті сіңіріп, оны ұзақ уақыт сақтау технологиясын пайдаланады.

Бұл әдіс келесі тәсілдер арқылы жүзеге асады:

• Минималды топырақ өңдеу – жер жырту жұмыстарын азайту арқылы топырақтағы көміртектің атмосфераға шығуын төмендету.
• Қабығын ашпай себу (No-Till әдісі) – бұл әдіс топырақ құрылымын сақтап, оның құнарлылығын арттырады.
• Қалдықтарды қайта өңдеу – өсімдік қалдықтарын топыраққа қайтару арқылы оның органикалық заттарға бай болуын қамтамасыз ету.
• Көпжылдық дақылдарды өсіру – көміртекті сіңіретін өсімдіктерді пайдалану арқылы топырақтың сапасын жақсарту.
• Орман алқаптарын және жасыл аймақтарды ұлғайту – егістік алқаптарында ағаш отырғызу топырақтағы көміртектің сақталуына ықпал етеді.

Оқи отырыңыз: Жамбылда алма бақтардың саны көбеюде

Көміртекті егіншіліктің пайдасы қандай?

Бұл әдістің бірнеше артықшылығы бар:

1. Климаттың өзгеруін тежеу – топырақтағы көміртектің сақталуы арқылы парниктік газдардың мөлшері азаяды.
2. Топырақтың құнарлылығын арттыру – органикалық заттардың көбеюі ауыл шаруашылығы өнімділігін арттырады.
3. Эрозияның алдын алу – тұрақты агротехнологияларды қолдану топырақ құрылымын сақтайды.
4. Суды үнемдеу – топырақтың ылғал сақтау қабілеті жоғарылайды, бұл су ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

"Көміртекті егіншілік – болашақтағы тұрақты ауыл шаруашылығының бір бағыты. Бұл тәсіл табиғатты қорғап қана қоймай, фермерлерге де экономикалық пайда әкеледі. Қазақстанда да осы технологияны енгізу арқылы агроөнеркәсіптік кешеннің экологиялық тұрақтылығын арттыруға болады. Қазіргі кезде көптеген ел көміртекті егіншілікке көшу арқылы өзінің ауыл шаруашылығын экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді етуге ұмтылып отыр. Сондықтан бұл әдіс еліміз үшін де үлкен мүмкіндік болмақ", – деп түсіндірді ауыл шаруашылығы өсімдіктерін өсіруші маман Мұрат Асанов.

Қазақстан көміртекті егіншілікті дамыту бастамасын қашан қолға алды?

Бакуде өткен БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясы тараптарының 29-шы конференциясында әлем елдері климаттық өзгерістермен күрес жолдарын талқылаған болатын. Осы конференцияда Қазақстан көміртекті егіншілікті дамыту туралы жаңа бастама көтерді. Бұл бастама арқылы Қазақстан климаттық өзгерістердің әсерін азайтуға және тұрақты ауыл шаруашылығын дамытуға бағытталған шешімдерді ұсынуды мақсат етті. Еліміздің ұсынысы басқа қатысушылар тарапынан қолдау тауып, көміртекті азайту жолында халықаралық деңгейде жаңа серіктестіктердің қалыптасуына септігін тигізеді деп болжанды.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясы тараптарының 29-шы конференциясында орнықты ауыл шаруашылығына көшудің маңыздылығын ерекше атап өткен болатын. Ол ауыл шаруашылығын тұрақты дамыту арқылы климаттың өзгеруіне қарсы күреске үлес қосуға шақырды. Мұндай қадамдардың болашақ ұрпақ үшін экологиялық тепе-теңдікті сақтаудағы рөлі зор екендігін айтты.

Мемлекет басшысы еліміздің ауыл шаруашылығында "көміртекті егіншілікті" енгізу мүмкіндіктерін ерекше атап өтті. 200 миллион гектар ауыл шаруашылығы алқаптарына ие болып отырған Қазақстан тұрмыстық және аграрлық өндіріс әдістерін шығарындыларды азайту және топырақ сапасын жақсартуға пайдалану үшін қолайлы алаң ретінде қаралып отыр. Осы орайда, мемлекет басшысы аграрлық сектордағы осы әлеуетті зерделеп, оны тиімді пайдалану мақсатында мүдделі тараптарды бірлескен жұмысқа шақырды. Бұл қадам экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету және ауыл шаруашылығын дамытудың жаңа жолдарын іздестіру бағытында маңызды кіріспе болды. 

Бұдан бөлек Қазақстандағы көміртекті егіншілік тақырыбында өткен сайд-ивентте Экология және табиғи ресурстар вице-министрі Мансұр Ошурбаев маңызды пікірін бөлісті. Ол өзінің кіріспе сөзінде көміртекті егіншілікті енгізудің маңыздылығын атап өтті. Оның айтуынша, бұл әдіс Қазақстанда көміртегі шығарындыларын азайтып, тұрақты ауыл шаруашылығын дамытуға ықпал етеді. Қазіргі уақытта экологиялық мәселелер әлем назарында болғандықтан, Қазақстан да өз үлесін қосуға дайын екенін көрсетіп отыр. Көміртекті егіншілік арқылы елдің ауыл шаруашылығы секторы қоршаған ортаға зиян келтірмейтін тұрақты тәжірибелерді қолдана отырып, өсімін қамтамасыз етуге мүмкіндік алады.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Жер ресурстарын басқару комитетінің төрағасы Мұрат Темірхановтың айтуынша, бұл бастама ауыл шаруашылығы саласында жаңашылдық енгізіп, экологиялық тепе-теңдікті сақтау мен парниктік газдардың шығарылуын азайтуға бағытталған.

Оқи отырыңыз: 2,5 пайызбен 5 млрд теңге: АШМ аграрлық жобаларға несие беру тәртібін жариялады

Мұрат Темірхановтың сөзінше, көміртекті егіншілік әдісін пайдалану топырақ құрамын жақсартып, өнімділікті арттырады. Сонымен қатар, бұл тәсіл Қазақстанның тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу жолындағы маңызды қадам болып табылады. Елдің ауыл шаруашылығы саласына енгізілетін технологиялар мен үкіметтің қолдау шаралары болашақта тұрақты және тиімді егіншілік жүйесін қалыптастыруға көмектеседі. 

"Қазақстанда көміртекті егіншілікті дамыту үшін жаңа технологиялар ғана емес, сонымен бірге елеулі заңнамалық өзгерістер де қажет. Бұл салада сәтті алға жылжу үшін кешенді тәсіл керек, оның ішінде экологиялық стандарттарды енгізу, инновациялық әдістерді қолдану және тиісті инфрақұрылымды құру маңызды. Сонымен қатар, бұл бағытта халықтың санасын көтеріп, тұрақты және экологиялық таза егіншілік тәжірибелерін кеңінен насихаттау қажет", – деді Орман өсімдіктерін өсірумен айналысатын маман Жеңіс Рахатай.

Соңғы үш жылда мемлекетке 12,2 миллион гектар жер қайтарылды

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің Жер ресурстарын басқару комитетінің мәліметтері бойынша, соңғы үш жылда мемлекетке 12,2 миллион гектар жер қайтарылған. Бұл жерлердің 5,3 миллион гектары қайта бөлініп, 2 миллион гектары халықтың ортақ пайдалануы мен қоғамдық жайылымдар үшін ұсынылған. Осы шара тұрғындардың мал жаюға деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға және ауыл шаруашылығының дамуына ықпал етуге бағытталған.

"Аталған шаралар аймақтардағы жер тапшылығын төмендетіп, ауыл шаруашылығының дамуына оң ықпал етеді. Жер ресурстарын тиімді басқару арқылы ауылдық жерлерде халықтың экономикалық жағдайын жақсартуға, олардың тұрмыс сапасын арттыруға мүмкіндік жасалады. Нәтижесінде, бұл бастамалар ауылдық аймақтардың тұрақты дамуына үлес қосып, халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылатуға көмектеседі", – дейді маман Жеңіс Рахатай.

Министрлік мәліметінше, 2023 жылы Қазақстанда ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалану мақсатында айтарлықтай белсенділік байқалуда. Осы жылдың өзінде 64,4 мың гектар жер игеріле бастады, бұл ауыл шаруашылығының дамуына серпін беретін маңызды қадам. Сонымен қатар, игерілмеген немесе тиімсіз пайдаланылған жерлер бойынша құқықтық шаралар қолға алынып, 64,8 мың гектар жерді мәжбүрлеп қайтарып алу процесінде сот процестері жүруде. 

Ауыл шаруашылығы алқаптарының 14 пайызы эрозияға ұшыраған

Ауыл шаруашылығы жерлерінің тозуы қазіргі уақытта өзекті мәселеге айналып отыр. Бұл жағдай ауыл шаруашылығы өнімділігін төмендетіп, экожүйеге кері әсерін тигізуде.

Осыған байланысты ауыл шаруашылығы вице-министрі Азат Сұлтановтың айтуынша, шамамен 29,9 миллион гектар немесе ауыл шаруашылығы алқаптарының 14 пайызы эрозияға ұшыраған. Бұл мәселенің шешімі ретінде жерді тиімді басқару, топырақты қалпына келтіру және экологиялық тұрақты әдістерді енгізу арқылы жерлердің тозуын тоқтату және оның құнарлылығын арттырудың маңыздылығы атап өтілуде. Сонымен қатар, фермерлерді заманауи ауыл шаруашылығы технологияларымен қамтамасыз ету де маңызды қадам. Бұл шаралар тек ауыл шаруашылығының тиімділігін арттырып қана қоймай, сонымен қатар азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге де ықпал етеді.

Топырақтың тұздануы ауыл шаруашылығы жерлерінің өнімділігінің төмендеуіне және жалпы тозуына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі ретінде алаңдаушылық тудырып отыр. Бұл мәселе ауыл шаруашылығы саласына айтарлықтай ықпал етіп, өндірілетін өнімнің сапасы мен мөлшеріне кері әсерін тигізуде. Топырақтың тұздануынан туындаған мәселелерді шешу үшін кешенді шараларды қабылдау қажеттілігі туындап отыр. Солардың ішінде жерді ұтымды пайдалану және қорғауға бағытталған заманауи технологиялар мен әдістерді енгізу маңызды болмақ. Мұндай шаралар топырақтың құнарлылығын арттырып, ауыл шаруашылығының тұрақты дамуына септігін тигізеді.

"Ауыл шаруашылығы саласында қазіргі таңда топырақ құнарын арттыру және агротехнологияларды тұрақты түрде енгізу басты бағыттар ретінде анықталған. Ауыл шаруашылығы вице-министрі бұл процестердің бір-бірімен тығыз байланысты екенін және оларға жүйелі шешім қажет екенін ерекше атап өтті. Бұл бағыттар арқылы ауыл шаруашылығының тиімділігі мен тұрақтылығын арттыру көзделуде, соның ішінде топырақтың құнарлығын сақтау мен жаңашыл агротехнологияларды ендіру негізгі мақсаттар болып табылады. Осылайша, заманауи әдістерді қолдану арқылы өнім өндіру сапасы мен көлемін жақсарту және қоршаған ортаға кері әсерді азайту мүмкіндіктері қарастырылып отыр", – деп түсіндірді министрліктегілер.

Оқи отырыңыз: Қазақстанда 2025 жылғы көктемгі егін жинау жұмыстарын қаржыландыру басталды

Әлемдік деңгейде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыру маңызды болып отыр. Бұл мақсатта инновациялық әдістер мен технологияларға ерекше назар аударылуда. Ауыл шаруашылығын жаңа деңгейге көтеру және экологиялық тұрақтылықты сақтау үшін қабылданған қадамдар саланың тиімділігін арттырып, ел экономикасының дамуына оң ықпал етуі мүмкін. Инновациялар арқылы ресурс үнемдеу, өнімділікті арттыру және қоршаған ортаға зиянды әсерді азайту мүмкіндіктері қарастырылуда, бұл өз кезегінде жаһандық азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға көмектеседі.

Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2024-2030 жылдарға арналған стратегиясының маңызы қандай?

Былтыр Ауыл шаруашылығы министрлігі 2024-2030 жылдарға арналған маңызды стратегия әзірледі, оның негізгі мақсаты – топырақтың құнарын қалпына келтіру және агротехнологияларды тиімді енгізу болды. Жол картасы Қазақстанның әрбір өңірінің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып жасалып, елдің барлық өңірлерінде ауыл шаруашылығының тұрақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған маңызды шараларды іске асыруды көздейді. Бұл стратегия ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыру, қоршаған ортаға зиянды әсерді азайту, сондай-ақ ауыл тұрғындарының әл-ауқатын жақсарту үшін әзірленген. Сонымен қатар, жаңа агротехнологияларды қолданысқа енгізу арқылы ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасы мен көлемін арттыру жоспарлануда. Осылайша, ұзақ мерзімді перспективада ауыл шаруашылық секторын жаңғырту арқылы Қазақстанның экономикалық дамуына қосқан үлесін ұлғайтуды мақсат етеді.

"Жаңа Бюджет кодексіне сәйкес, жайылымдарды қалпына келтіру мен сақтау шараларын қаржыландыру мақсатында аудандық бюджеттерден қаражат бөлінетіндігі туралы шешім қабылданды. Бұл шаралар табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, ауыл шаруашылығының тұрақтылығын арттыру және экологиялық тепе-теңдікті сақтау мақсатында жүзеге асырылады. Аудандық деңгейдегі қаржыландыру жергілікті билік органдарына осы салалардағы бастамаларды қолдап, қажетті инфрақұрылымды жетілдіруге мүмкіндік береді. Ауылдық аймақтардағы жергілікті экономика мен қоғамның дамуына үлес қоса отырып, бұл өзгеріс Қазақстанның экономикалық және экологиялық саясатына оң әсер етуі мүмкін", – деді министрліктегілер. 

Бұл өзгеріс жол картасында көзделген мақсаттарды жүзеге асыруға қажетті қаржылық қолдауды қамтамасыз етумен қатар, топырақтың құнарлылығын жүйелі түрде арттыру үшін құқықтық негізді қалыптастырады. Осы арқылы аграрлық секторда тұрақты даму мен тиімділікті арттыруға бағытталған қадамдар нақтыланып, осы саладағы маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Бұл шаралар аграрлық индустрияның ұзақ мерзімді даму перспективасын қамтамасыз ете отырып, шаруалардың еңбек өнімділігі мен жерді пайдалану тиімділігін елеулі түрде көтереді. Сонымен қатар, бұл қадамдар экологиялық тұрақтылықты сақтауға және болашақ ұрпаққа тиімді пайдалану үшін жер ресурстарын қорғауға септігін тигізеді.

Оқи отырыңыз: Жамбыл облысында шаруаларға 19,7 миллиард теңге субсидия төленді