Орталық Азия өңірлік экономикалық ынтымақтастық бағдарламасының мәліметінше, Қазақстанда су тасқыны қаупі жер сілкінісі қаупінен әлдеқайда айқын. Өйткені, қатты жаңбыр мен қардың еруі айтарлықтай зиян келтіреді. 1990-2019 жылдар аралығында 150 мыңнан астам адам су тасқынынан және 36 мыңнан астам адам жер сілкінісінен зардап шекті. Ал экономикаға келтірілген шығын 350 миллион АҚШ долларын құрады.
Биыл Қазақстанның бірнеше өңірін су басып, қаншама үй су астында қалды. Мыңдаған адам эвакуацияланып, жүздеген жануар көз жұмды. Адам шығына да жоқ емес.
Осы орайда Қазақстан тарихында болған ең ірі су тасқындарын тізбектеп көрдік.
1921 жылғы су тасқыны
8 шілдеден 9-ына қараған түні Алматыда қар еріп, жаңбырдың қатты жаууына байланысты су тасқыны болған. Сел ағындары Іле Алатауының барлық дерлік өзендерін толтырды, әсіресе кіші және Үлкен Алматы, Талғар және Есік өзендері арнасынан асты. Кіші және Үлкен Алматы өзендерінен селді шығарудың жалпы көлемі 7,0-ден 10 миллион текше метрге дейін құрады.
Бес-алты сағаттың ішінде Алматының біраз бөлігі қирады. 65 үй қирап, 174 шаруашылық құрылыстары бүлінген, сондай-ақ Бас арық пен Весновка өзеніндегі бөгет ішінара зардап шеккен.
Су тасқыны салдарынан 500 адам қаза тапқан.
1963 жылғы су тасқыны
1963, 1973, 1977 жылдары Қазақстанның көп бөлігінде су көтерілді.
1963 жылдың маусым айында Есік көлінің жоғары жағындағы Жарсай өзені көтеріліп, Есік көлі арнасынан асты. Толқындардың және судың толып кетуінің әсерінен табиғи бөгет қирап, Есік көлі жойылды.
Есік қаласында екі көше бүлініп, Есік өзені аумағында демалып жатқан 52 адам қайтыс болды.
1993 жылғы су тасқыны
1993 жылдың көктем айында Ақтөбе су қоймасының бөгеті бұзылды.
Ресми мәліметтерге сәйкес, 669 елді мекен зардап шекті, оның ішінде 41 аудан орталығы мен 11 қала бүлінді. Апат салдарынан 10 адам қаза тауып, 12,7 мың тұрғын эвакуацияланды, 30 мыңға жуық тұрғын үйлерінен айырылды. Сондай-ақ 875 км жол, 718 км электр желілері және басқа да инфрақұрылым нысандары зақымданды.
Атырау облысы, Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстары қатты зардап шекті.
Оқи отырыңыз: Су тасқыны 2024: Өтемақы, несиені шегеру және гуманитарлық көмек. Зардап шеккендер қандай көмек алып жатыр
2008 жылғы су тасқыны
2008 жылдың ақпанында қар күрт еріп, күн жылынуына байланысты оңтүстік өңірде су тасқыны болды.
2,5 мыңнан астам үй су астында қалды, 13 мың тұрғын жарақат алды, бір адам қаза тапты.
Залал 130 миллион АҚШ долларына бағаланды.
Қызылағаштағы су тасқыны, 2010 жыл
2010 жылдың 11 наурызынан 12 наурызға қараған түнінде Қызылағаш су қоймасындағы бөгеттер бұзылып кетті. Соның нәтижесінде Қызылағаш ауылы шайылып, шамамен 150 адам жоғалған, алайда ресми мәлімет бойынша 37 адамның денесі табылды. Қызылағашта сол кездері 3,5 мыңдай адам тұрған. Биіктігі 5 метрден асатын суық су ауылды түгел шайған. Мал да, адам да, көлік, үйлер, сарайлар жойқын су тасқынына төтеп бере алмай ағып кетті. Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлік 146 үйдің толығымен шайылып кеткенін растады. 251 үй қираған, 42 үй жөндеуді талап етті. Қызылағаш су қоймасының суы 18 минуттың ішінде жолындағы ауылдың күл-талқанын шығарды. Алматы – Өскемен көпірі қирап, пойыздар қозғалысы тоқтады. Құтқарушылар таңертең жұмыстарына кіріскен. 122 үй бұзылмай қалған. Қайғылы оқиғаға байланысты Жалпыұлттық аза тұту күні жарияланды.
Қылмыстық іс қозғалып, Қызылағаш ауылдық округінің әкімі Есет Жүнісов, суқоймаға иелік еткен "Шынар" ЖШС директоры Қуаныш Бекеев, су пайдаланушылар арнаулы өндірістік кооперативінің атқарушы директоры Мұхит Жүнісов, Ақсу аудандық төтенше жағдайлар жөніндегі бөлімнің бастығы Күнібек Байзақов және Алматы облысы бойынша Төтенше жағдайлар жөніндегі департамент бастығының орынбасары Евгений Енин тұтқынға алынды.
БҚО-дағы су тасқыны
2011 жылы Батыс Қазақстан облысында су тасқыны болды. Екі адам қаза тауып, 16 мың адам зардап шекті.
2,5 мыңнан астам үй мен 7 мыңнан астам саяжай ғимараттары су астында қалды.
Жалпы шығын 70 миллион доллардан асты.
Оңтүстік Қазақстан облысы, 2012 жыл
2012 жылы Қазақстанның кейбір өңірлері, соның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысы қатты жауын-шашынның салдарынан су астында қалды. Арыс, Отырар және Ордабасы аудандарындағы 25 елді мекен, сондай-ақ Шымкент қаласы су астында қалды.
Алайда, ең ауыр зардап 28 ақпанға қараған түні су тасқынының екінші толқыны келгенде болды. Су тасқыны 969 аулаға әсер етті, 428 үй толығымен су астында қалды. Сонымен қатар, 2260 адам эвакуацияланды.
Су тасқыны салдарын жою үшін 713 миллион теңге бөлінді.
Көкпекті бөгетінің қирауы
2014 жылғы 31 наурызда Қарағанды облысында қатты су тасқыны болды. Көкпекті су қоймасының бөгеті су массасының қысымына төтеп бере алмай, құлады. Бес адам қаза тауып, жүзге жуық үй су астында қалды. Көптеген тұрғын "дененің мұздап қалуы" диагнозымен ауруханаға жатқызылды.
Материалдық шығын 87,6 миллион теңге көлемінде бағаланды.
Бұрынғы екі шенеунік жағдайды жеткіліксіз бақылады деп айыпталды, бірақ олар қылмыстық жауапкершіліктен босатылды. Көкпекті су қоймасының жалға алушысы Владимир Крючков үш жылға бас бостандығынан айырылды.
Оқи отырыңыз: ІІМ су тасқыны кезінде адамдардың жоғалу және қаза табу фактілері бойынша қылмыстық іс қозғады
2017 жылғы су тасқыны
2017 жылы Ақмола облысының Атбасар қаласында төрт жерде бөгет бұзылды. Су тасқынының себебі қардың еруі салдарынан теміржол көпірінің жанындағы жер бөгетінің қирауы болды. Көпірге жақын орналасқан үйлер су астында қалды.
Сондай-ақ, сол жылы егістіктерде мол жаңбыр мен қар жаууы Солтүстік Қазақстан облысындағы Сергеев су қоймасына айтарлықтай су ағынына әкелді. Су қоймасының жотасы арқылы су деңгейі рекордтық 3 метр 38 сантиметрге жетті, бұл 1968 жылы салынғаннан бергі барлық көрсеткіштерден асып түсті.
Сондай-ақ, осы табиғи құбылыстардың нәтижесінде Қарағанды облысында 22 елді мекенде 140 тұрғын үй мен 274 аула су астында қалды. Су тасқынынан басқа өңірлер, соның ішінде Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Қостанай және Ақтөбе облыстары зардап шекті.
Өскемендегі су тасқыны, 2018 жыл
2018 жылы су тасқыны Шығыс Қазақстанды қамтыды. Су тасқынынан Өскемен мен облыстың оннан астам ауылдары зардап шекті, су тасқыны салдарынан жүздеген тұрғын баспанасыз қалды.
Аулаларда жертөлелердің су басуына жол бермеу үшін су сорылды. Өскеменнің екі ауданында жергілікті ауқымдағы төтенше жағдай жарияланды. Құтқарушыларға Павлодар және Оңтүстік Қазақстан облыстарынан көмек келді.
Былтырғы су тасқыны
2023 жылы наурыз айында су тасқыны қысымы мен Ойыл өзені көтеріліп, Ақтөбе облысындағы Қаратал кентінің айналасындағы топырақ үйіндісінен қорғаныш үйіндісі жүктемеге төтеп бере алмады. Құтқарушылар мен жергілікті атқарушы органдардың күшімен 400-ден астам адам алдын ала эвакуацияланды. Сондай-ақ 4000-нан астам ауылшаруашылық жануарлары қауіпсіз жерлерге айдалды. Нәтижесінде үйінділер эрозияға ұшырап, 11 үй су астында қалды.
Петропавлда қала шегінде 672 саяжай учаскесі су астында қалды. Қостанай облысы Железнодорожный ауылында 30-дан астам адам мен мал алдын ала эвакуацияланды.
2023 жылы Шымкенттегі нөсер жаңбыр көшелерді өзендерге айналдырды. 170-тен астам құтқарушы суды сорды.
Жетісу облысында нөсер жаңбырдың салдарынан Ескелді ауданының аула аумақтары мен ауыл тұрғындарының жеке үйлері зардап шекті.
Былтыр ақпан айының басында Түркістан облысында 200-ден астам адам эвакуацияланды. Су тасқыны туралы хабарламалар елдің оңтүстігінен де келді. Қызылжар ауылында еріген су жеке үйлердің аулаларын басқан.
Биылғы су тасқыны
2024 жылдың наурыз айының басында "Қазгидромет" РМК бас директорының бірінші орынбасары Серік Сабыров су тасқыны күтілетін өңірлерді атады: Абай, Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Жетісу облыстары қауіптің алдында тұрды. Бұл қардың көп түсуімен байланысты. Температураның жоғарылауымен қар еріп, аталған аймақтарда күрделі су тасқыны болды.
Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 6 сәуірде еліміздегі су тасқыны соңғы 80 жылдағы ең ірі табиғи апат болғанын, ал еліміздің 10 өңірінде төтенше жағдай жарияланғанын мәлімдеді.
"Атырау облысында төрт адам, Түркістан облысында бір бала суға батып қаза тапты. Осы фактілер бойынша қылмыстық істер тіркеліп, алдын ала тергеу жүріп жатыр", – деді ішкі істер министрінің бірінші орынбасары Марат Қожаев.
Ол Абай облысы Аягөз ауданында трактордың үстіне мініп отырған, өкінішке қарай, қаза тапқан екі адамның өлімін де су тасқыны кезінде қаза тапқандар қатарына қосты.
"Оларды да су тасқынының құрбандары қатарына қосу керек. Қылмыстық іс қозғалып, тергеу шешім дайындап жатыр", – деді ол.
Су тасқыны қауіпі еліміздің батыс өңірінде әлі сейілген жоқ.
