"Білім беру саласына қаржылық тұрақтылық қажет". Алмат Жайлаубаевпен сұхбат

– Алмат мырза, сізді Қазақстандағы және халықаралық деңгейдегі білім беру мен қаржы саласындағы беделді көшбасшылардың бірі ретінде танимыз. Әңгімемізді білім беру мекемелерінің қаржылық тұрақтылығының маңыздылығынан бастасақ. Бұл тақырыпқа деген қызығушылығыңыз қалай қалыптасты?

– Менің ойымша, сапалы білім беру жүйесін құру үшін ең алдымен оның қаржылық негізі берік болуы керек. Білім саласына инвестиция салу – бұл болашаққа салынған инвестиция. Мен ерте жасымнан білімге құштар болдым. Кейін қаржы саласында тәжірибе жинақтағанымда, осы екі бағыттың – білім мен қаржының – ажырамас байланыста екенін ұқтым. Егер мектеп пен университеттер тұрақты қаржылық жағдайға ие болса, олар оқушылар мен студенттерге сапалы білім, білікті мұғалімдер мен заманауи инфрақұрылым ұсына алады. Мәселен, дамыған елдерде білім беру мекемелерінің 80%-дан астамы жеке инвестициялардың есебінен қаржыландырылады, бұл олардың тұрақты дамуына мүмкіндік береді.

– Қаржы саласындағы біліміңіз бен тәжірибеңізді білім беру жүйесіне қалай енгіздіңіз? Осы бағыттағы алғашқы қадамдарыңыз туралы айтып берсеңіз.

– Қаржы саласында айтарлықтай жетістікке жеткен соң, білім саласына бет бұруды жөн көрдім. 2017 жылы "Білім-Инновация" және "Білім Орда" халықаралық қоғамдық қорларына қаржы жөніндегі вице-президент болып тағайындалдым. Бұл ұйымдардың бюджеттерін оңтайландыру, қаржылық жоспарлау жүйесін жетілдіру, демеушілер мен инвесторлар тарту жұмыстарын қолға алдым. Қаржы көздерін ұлғайту арқылы мектептер мен лицейлердің материалдық-техникалық базасын жақсарттық, көптеген инновациялық жобалар құрдық. Мысалы, демеушілер мен қорлар арқылы Қазақстандағы бірнеше мектеп заманауи зертханалар мен IT-сыныптармен жабдықталды.

– Сіз білім беру мекемелеріне қолдау көрсетудің маңыздылығын жиі айтып жүрсіз. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылды?

– Иә, қаржылай қолдау көрсету – білім беру саласының дамуы үшін өте маңызды. Біз халықаралық ұйымдармен, жеке қорлармен және кәсіпкерлермен әріптестік орнатуға баса назар аудардық. Білім беру жобаларының әлеуетін көрсете отырып, қоғамға олардың ұзақ мерзімді әлеуметтік және экономикалық пайдасын түсіндірдік. Мысалы, 2023 жылы белгілі кәсіпкер Тимур Турлов SDU University-ге 2 миллиард теңге шамасында қаржы бөліп, жаңа оқу блогының құрылысын қаржыландырды. Бұл қаражат университеттің материалдық-техникалық базасын жетілдіруге және студенттердің білім алуына қолайлы жағдай жасауға бағытталды.

– Білім беру мекемелерінің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін тағы қандай тәсілдер қолдану керек деп ойлайсыз?

– Ең алдымен, стратегиялық қаржылық жоспарлау қажет. Мектеп пен университет басшылығы ұзақ мерзімді қаржы саясатын әзірлеуі тиіс. Сонымен қатар, табыс көздерін көбейту керек. Бұл тек оқу ақысын арттыру емес, сонымен қатар қосымша қызметтер, ғылыми жобалар, халықаралық гранттар, корпоративтік серіктестік сияқты балама көздер болуы мүмкін. Сондай-ақ, қаржының тиімді жұмсалуына қатаң бақылау орнату маңызды. Мәселен, Финляндиядағы білім беру жүйесінде қаржылық жоспарлау нақты көрсеткіштерге негізделген, бұл әрбір білім беру мекемесінің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

– АҚШ-тағы Солтүстік Америка университетінде қаржы директоры қызметіне тағайындалдыңыз. Бұл жаңа кезеңдегі мақсатыңыз қандай?

– Бұл – мен үшін үлкен жауапкершілік әрі жаңа мүмкіндік. АҚШ – әлемдегі ең дамыған білім беру жүйелерінің бірі. Мен осы елдің қаржы жүйесіндегі озық тәжірибелерін зерделеп, жергілікті білім беру саласында қолдана отырып, университеттің қаржылық тұрақтылығын және табысын арттырғым келеді. Кәсіптік тәжірибем мен білімім осы салада табысқа жетуге көмектеседі деп сенемін. Мысалы, Гарвард университетінің қорында 50 миллиард доллардан астам инвестициялық активтер бар, бұл оның қаржылық тәуелсіздігін қамтамасыз етеді. Мұндай модельді біздің білім беру жүйесіне де енгізуге болады.

– Сіздің ойыңызша, болашақта білім беру саласында қандай трендтер басым болады?

– Ең алдымен, цифрландыру мен технологиялық шешімдерге инвестиция артады. Сонымен қатар, жеке білім беру мекемелері мен мемлекеттік оқу орындары арасындағы серіктестік нығаяды. Қаржылық сауаттылыққа да ерекше көңіл бөлінуі керек. Яғни, әр мектеп басшысы қаржы құралдарын тиімді басқаруды үйренуі тиіс. Білім беру саласында бизнес пен қаржы көзқарасын қалыптастыру – бұл уақыт талабы. Бүгінде әлем бойынша EdTech нарығының көлемі 400 миллиард доллардан асады, ал Қазақстанда бұл бағыт енді ғана дамып келеді. Сондықтан, инновацияларға және қаржылық тұрақтылыққа ерекше мән беруіміз қажет.