Шілде айы болғанда...
Қазақстан – төрт маусымы айқын, табиғаты алуан түрлі қойны-қонышы қазба байлыққа толы мемлекет. Батысында алып Каспий, шығысында Алакөл мен Балқаш көлі жайылып жатыр. Алатауды, Тарбағатай және Алтай тау сілемдерін бойлай өскен қарағайлы орман мен сарқырай аққан өзендерге қарасаң, көз тоймайды. Бұйрат–бұйрат құмдары бар құпия сырды ішіне бүгіп жатқан Орталық аймақ пен Қызылорда өңірі, құба белді сайын даласы әсем Ертіс пен Жайықты жайлай қонған қазақ ауылдарының тыныс-тіршілігі өзгеше.
Орталық Қазақстанда Қарқаралы мен Баянауыл тауларының арасында Жасыбай, Торайғыр, Сабынды сынды көлдер, бұлақтар мен өзендер бар. Одан да кереметі – жақпар-жақпар жастық тастардан құралған тас қалашықтардың ғажайып көріністері көргеннің көзін сүріндіріп, ғажайып күйге бөлейді. Сол киелі де кіреуке мекенге біз де барып қайттық.
Баянауылға қалай жетеміз?
Баянауылдың ауданы – 18,5 мың км². Солтүстігінде Екібастұз қаласының солтүстік-шығысында – Ақсу қаласының ауылдық аймақтарымен, шығысында – Май ауданымен, оңтүстігі мен батысында – Қарағанды облысымен шектеседі. 30 мыңнан астам адам тұрады.
Астана – Павлодар тасжолы арқылы Екібастұз қаласынан оңға бұрылып, Майқайың арқылы баруға болады. Сонымен бірге Қарағанды немесе Теміртауды басып, Ботақара арқылы да жету ыңғайлы. Алайда бірінші бағыттың жолы жаңа. Астана – Екібастұз автобусына билет 2000 теңге, такси 2500 теңге. Астанадан Екібастұзға дейін электричка мен пойыз де бар. Олар 1500 теңгеден. Екібастұздан Баянауылға 1000 теңгемен жетіп аласыз. Онда такси де, автобустар да көп.
Баянауыл ауылы – Баянауыл ауданының әкімшілік орталығы. Сабындыкөлдің жағасына орналасқан. Халқы 5-6 мың адам айналасында.
Асан Қайғы бабамыз Баян тауын көргенде "Ат ерін алмайтын жер екен. Бір түней кетемін деген адам, бір жұмаға қалады" деген екен.
Баянауыл ұлттық мемлекеттік табиғи паркі – көлемі 60 мың шаршы шақырымнан асады. Мол орман қорынан тыс, тумысы бөлек тасты шоқылар, бұлақтар мен көлдердің шоғыры бар. Түрлі аңдар мен құстардың мекені.
- Баянауыл орманшылығы – 19 188 га;
- Жасыбай орманшылығы – 22 904 га;
- Далба орманшылығы – 8 596 га;
- Кеңейтілген парк аумағы – 17 764,8 га.
Баянауыл – әулиелер мен ғұламалар көп шыққан киелі мекен. Олар:
Бұқар жырау Қалқаманұлы (1668-1781) – ХVIII ғасырдағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, арқалы жырау, қабырғалы би, мемлекет қайреткері.
- Жаяу-Мұса Байжанұлы (1835-1929) – ақын сазгер, әнші.
- Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) – жазушы, ақын, драматург.
- Жұмат Шанин (1892-1939) – қазақтың тұңғыш театр өнерін ұйымдастырушы, режиссер.
- Көшмұхамбет Кемеңгеров (1894-1937) – әдебиет зерттеуші, жазушы, аудармашы.
- Диқан Әбілев (1907) – майдангер ақын, жазушы.
- Зейтін Ақышев (1911-1991) – жазушы, ақын, драматург.
- Зейін Шашкин (1912-1966) – жазушы, драматург.
- Қалмұқан Исабаев (1925) – жазушы.
- Кәукен Кенжетаев (1916)– әнші, режисер, актер.
- Садық Кәрімбаев (1918-1975) – композитор.
- Қуат Әбусейітов (1925) – кинорежисер.
- Суат Әбусейітов (1929-1992) – кионактер, әнші.
Сабындыкөл
Сабындыкөл – Баянауыл тауларындағы тұщы көл. Баянауыл ауылының жанында, теңіз деңгейінен 452,7 м биіктікте орналасқан. Аумағы – 7,08 км², ұзындығы – 4,5 км, ені – 2,8 км, жағалауының ұзындығы – 15 км, тереңдігі – 9,5 м. Шарасының көлемі – 9,9 млн. м3. Тектоникалық көлдерге жатады. Көлді пішіні домалақ гранит жартастар қоршаған. Оңтүстік жағалауында балалардың демалу-сауықтыру лагерлері орналасқан.
Сабындыкөлдің суы тұнық, тұщы. Сонымен қатар жергілікті халық оның суын денедегі тері ауруларына ем деп санайды.
Баянауылға Қарағанды – Павлодар тасжолы арқылы Қарағанды жақпен де келуге болады.
Баянауыл бұлақтары
Екібастұз бен Баянауыл тасжолының бойындағы Сарыадыр бұлағы. Жолаушылар жол бойы түсіп, сусындайды және құйып әкетеді.
Қазақта "судың да сұрауы бар" деген сөз бар.
Шөлін қандырып, көңілін сергіткен қайнар суына деген рахметін жағасындағы ағаштарға ақтық байлау арқылы білдіреді. Таза бұлақты "Құдайдың берген несібесі" ретінде қарайды. Көне түркілерден келе жатқан бұл ғұрыпты қазақтар ғана емес, бұлақтың суын ішкен басқа ұлт өкілдері де сақтауға тырысады.
Бұлақ жағасында арнайы дәмхана, дүкен және балалардың ойын алаңы бар.
Торайғыр ауылына келдік
Торайғыров – Павлодар облысы Баянауыл ауданындағы ауыл, Торайғыров ауылдық округі орталығы. Аудан орталығы – Баянауыл ауылынан солтүстік-батысқа қарай 7 шақырымдай жерде.
Халық саны 2 мыңға жуық.
Осы өңірде туып-өскен қазақтың белгілі ақыны С.Торайғыровтың есіміне байланысты жерлердің бірі. Ақын бейіті осында.
Әулиебұлақ ауыл жанындағы таудың етегінде. Баяғыда бұлақтың басында бір емші әже тұрған екен. Әже ауырған адамдарды осы бұлақтың суымен ұшықтап, дертінен сауықтырып жіберетін болыпты. Әже қайтыс болғаннан кейін де, оның аруағы елді емдеп, демеп жүреді екен дейді аңызда. Ем үшін келіп, су ішетіндер өте көп. Бұлақ басына келіп жатқан адамдар тобы үзілмейтінін көзімізбен көрдік. Кей адамдар ыдыстарын суға толтырып, әкетіп жатты.
Кезінде Кеңестік үкіметінің қызыл белсенділерінен қашқан Сұлтанмахмұт атамыз төмендегі шоқының басына тығылыпты деседі.
Жабысқақ қандыағаш – Қазақстан Республикасының қызыл кітабына енген ағаш түрі.
Тоғай арасында туристердің атқа мініп, серуендеуіне жағдай жасалған.
Торайғыр көлі
Торыайғыр көлі – Павлодар облысының Баянауыл ауданы Баянауыл ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8 км жерде, Ақбет тауының етегінде орналасқан. Ауданы 0,88 км², ұзындығы 1,8 км, ені 0,6 км. Орташа тереңдігі 3,1 м. Суын оңтүстігінде таулы (абсолюттік биіктігі 800-1000 м), солтүстігінде ұсақ шоқылы (салыстырмалы биіктігі 15-50 м) алаптан жинайды.
Көл тектоникалық ойыста пайда болған, жағасы жақпартасты, тік. Суында мөңке, алабұға, т.б. балықтар кездеседі. Көл – осы өңірде туып-өскен қазақтың белгілі ақыны С.Торайғыровтың есіміне байланысты жерлердің бірі. Ақын бейіті осы көлдің маңында. Көлге жақын жердегі тау бөктерінен демалып жүрген туристерді де кездестірдік.
Торайғыров ауылы.
Торайғырдан Жасыбай көліне 12 шақырым
Жасыбайға жол тарттық.
Тасжол жаңадан төселген. Тау бөктерлеп жүретіндіктен көрінісі әсем де ғажайып.
Сан тарихты ішіне бүккен тау шоқылары қасқайып әлі тұр.
Тас дуалдар. Тастар қалашығына кіріп кеткендей әсер қалдырады.
Су ішіп отырған маймыл
Әркім тасты әр нәрсеге ұқсатады. Төмендегі суреттің біріншісін жол бойынан түсірдік. Суреттен қолдары үлкен маймылдың әлденені құшақтап отырғанын аңғаруға болады. Екіншісін маймылдың қолына шығып тұрып түсірдік.
Ал төмендегі сурет маймылдың бір қолының үстіне шығып тұрып түсірген сурет. Әсілінде су толтырған үлкен кесені ұстап отырған екен.
Төменде аттан алып қоя салған ертоқымды көріп тұрмын.
Су мен жартас қабысқан. Еліктей секірген балалар. Төмендегі тастың су жақ жиегіне "Нурбол" деген замандасымыз есімін өңі кетпейтін бояумен жазып кетіпті...
Ойықтар мен үңгірлер. "Нағыз жасырынбақ ойнайтын жер екен" дейді балалар.
Тау арасында жүйткіген көліктерді жиі кездестіресің.
Төменде жол бойында жатқан алып жануарға ұқсайтын секі тас. Кейде дәу теңіз тасбақасын елестетеді.
Өсімдіктерге бай өлке. Төмендегі суретте қасқыр жидекті көріп тұрсыз. Кейде "мойыл" деп те атайды. Бір аңызға қарағанда, жаратқан құдайдан қасқыр "Қандай тамақ жейін" деп сұрапты. Құдай: "Мойыл же!" депті. Сонда қасқыр: "Мойыл ма, мойын ба?" депті. Қасқырдың ұстаған аңның не малдың мойынынан тістеп, тамағынан қылғындыратыны содан деп айтылады.
Тобылғы – торы, ырғай – күрең!
Жасыбай көлі
Жасыбай – Павлодар облысының Баянауыл ауданындағы (Жасыбай аулынан 8 км) табиғаты көркем, тұйық көл. Жасыбай – Сабындыкөл және Торайғыр көлдерінің алабындағы жоңғар шапқыншылығы кезінде Жасыбай батыр басқарған қазақ жасақтарының жау бетін қайтарған тарихи жерлердің бірі болған. Көл Жасыбай батыр есімімен аталған. Батырдың Жасыбай жағалауында зираты бар.
Жасыбай көлі – Павлодар облысы Баянауыл ауданы жерінде, Баянауыл ауылынан 15 км жерде тауаралық ойыста орналасқан. Теңіз деңгейінен 397 м биіктікте. Аумағы –4 км², ұзындығы – 3,5 км, енді жері – 2,4 км, ең терең жері – 14,7 м. Суының көлемі – 25 млн м3, су жиналатын алабы – 31,2 км².
Көл тектоникалық қозғалыстың әсерінен пайда болған. Жағалауы биік жартасты, солтүстік-батыс бөлігі жайпақ келген. Түбі тегіс, лайлы. Суы тұщы, мөлдірлігі 0,5 – 3 м, көкшіл сұр түсті. Жағалауында демалыс үйлері, Баянтау туристік базасы, оқушылар дем алатын лагерьлер орналасқан. Көл суы тері ауруларына ем.
Суында тұқы, алабұға, шортан, т.б. балықтар кездеседі. Құстардың 50 шақты түрі (қаз, үйрек, тырна, аққу, т.б.) мекендейді.
Тау-тас пен көл, ағаш пен аспан үндескен өңірде тауға шығып серуендеп қайту да бір ғанибет.
Арша – ағаш текті мәңгі жасыл ағаш. Микробтар мен жаман иістерді жоғалтатын қасиеті болғандықтан жұрт жуынатын суларына салады. Кейде үйге тұтатады.
Көл бойында киім алмастыратын және демалатын орын жеткілікті.
Тау жағалай ресторандар мен дүкендер.
Өрттен сақтану және қауіпсіздікті сақтау бекеттері де бар.
Жасыбайда 28 демалыс үйі бар.
Астаналықтар мен Павлодарлықтар демалыс кездерінде осында келіп, дем алады.
Жасыбай көлінің маңындағы құрылыстар
Ауылға әр күні екі рет автобус қатынайды. Жаз мезгілінде күніне 10-20 автобусқа дейін келіп кетеді. Оның сыртында жеке көліктерімен келетін қонақтар да көп.
Көл шеті жыпырлаған адам болғанмен, айдында адам да, қайық та аз.
Қызмет көрсетуді дұрыстау керек
Баянауылға демалуға келетіндер негізінен қазақстандықтар екенін адамдар тобынан білдік. Ресейлік туристер де кездесті. Ал Түркия мен Дубай секілді елдерде дем алып жүрген адамдар үшін Баянауыл өңірі басқаша әсер қалдырары сөзсіз. Алайда тым қарабайыр қызмет көрсету жүйесі көңіл көншітпейді. Бұл – жалпы отандық туризм саласындағы ортақ кемшілік.
Келесі жылы Баянауылға ұшақтар қатынайды
Бұл туралы 2018 жылы 17 шілдеде Инвестициялар және даму министрлігі хабарлаған болатын. Министрліктің ақпаратына қарағанда Баянауылдағы әуежай жаңартылып жатыр. Келесі жылы саяхат маусымы кезінде Астана, Алматы және Павлодар қалаларынан Баянауылға арнайы жолаушылар ұшағы қатынайтын болады.
